E-KRAMA.COM - нашая старонка ў Нью-Ёрку

Электронная крама <> Бюлетэнь "Весткі й Паведамленьні" <> Альманах "Беларус" <> Архіў газэты "Беларус"
Галоўная Навіны Абвесткі Крама "Весткі й Паведамленьні" "Рубікон" Альманах "Беларус" Архіў газэты "Беларус" Кантакты Member Login
undefined

№ 5 (687) за травень 2023 г.



Беларусь - Амэрыка: лёсы землякоў



									

Янка Юхнавец (1921 - 2004), паэт і мастак



									

​​​​​​​      Янка Юхнавец, беларускі паэт, празаік, драмутург, а таксама мастак і скульптар, (карыстаў псэўдонімы Я. Юхна, К. Юхневіч, Я. Ю.) нарадзіўся 3 лістапада 1921 году ў вёсцы Забродак каля Бягомлю (цяпер Докшыцкі раён Віцебскай вобласьці) у сялянскай сям’і. Перад Другой су­сьветнай вайной будучы пісьменьнік скончыў сярэднюю школу. Падчас вайны Бягомельшчына стала арэнаю інтэн­сіў­ных партызанскіх і супрацьпартызанскіх дзеяньняў, якія тра­гічна адбіваліся на мясцовым насельніцтве. Бацькі Юх­наўца і пяцёра малодшых братоў былі спаленыя карнікамі, а сам Янка Юхнавец быў арыштаваны службаю СД і вывезены летам 1944 году ў Нямеччыну. Пасьля вайны Юхнавец вырашыў не вяртацца на Бацькаўшчыну і стаў “перамешчанай асобай” ДП у Нямеччыне. Ён жыў у лягерах для пера­меш­чаных асобаў у Рэгенсбургу, Міхэльсдорфе і Розэнгайме ў 1945-1949 гадох. Юхнавец скончыў Беларускую гімназію імя Янкі Купалы ў Міхельсдорфе-Віндышбэргердорфе.

      Юхнавец цікавіўся за­ходнеэўрапэйскай літара­турай і сам пачаў пісаць вершы. Ягоныя першыя тво­ры былі надрукаваныя ў 1947 годзе ў часапісе “Шып­шына”. Юхнавец працягваў вучыцца і ў 1949 годзе скончыў Вольны ўнівэрсы­тэт у Мюнхэне па спэцы­яльнасьці заходнеэўрапэй­скае права. У тым жа годзе ён пераехаў у ЗША. Ён да­лучыўсая да беларускай грамады і належаў да такіх арганізацыяў як Беларуска-Амэрыканскае Задзіно­чань­не (БАЗА), Беларускі Інсты­тут Навукі й Мастацтва (БІНіМ), а таксама да Бела­рускай Аўтакефальнай Пра­васлаўнай Царквы (БАПЦ). Юхнавец публікаваўся ў выданьнях “Шыпшына” і “Сакавік” у Нямеччыне“, у “Конаднях” (ЗША) і ў “Бая­вой Ускалосі” (Канада). У 1955 годзе ў Нью-Ёрку выйшла кніга паэзіі “Шорах Моўкнасьці”, што стала праграмнай, за­дала кірунак на наступныя гады. Затым былі “Новая элегі” (1964), “Калюмбы” (1967), “Дань майго часу” (1993), “Ура­чыстасьць у садзе. Драматычныя начыркі” (1996).

      Першыя творы Янкі Юхнаўца былі насьцярожана пры­нятыя ягонымі калегамі – беларускімі літаратарамі замежжа. Засяроджваючы сваю творчасьць на нутраной індывідуальнай свабодзе, на асабістым выбары й асабістай адказнасьці, Юхнавец тэматычна адрозьніваўся ад распаўсюджаных у той час матываў настальгіі, патрыятычнай ангажаванасьці і гра­мадзкай актыўнасьці, што былі характэрныя для бе­ларускіх паэтаў-эмігран­таў. Таксама ў пляне фор­мы ўжываны Юхнаўцом верлібр, хоць і ўведзены ўжо раней у беларускую лі­таратуру Максімам Багда­новічам, успрымаўся чыта­чамі й крытыкамі хутчэй як экзатычная, непрыдатная для шырэйшага ўжытку ці­кавостка. Таксама не былі прыярытэтныя для твор­часьці Юхнаўца клясычная выкшталцонасьць формы і празрыстасьць сэнсаў. Лі­чыцца, што на Юхнаўца зрабілі вялікі ўплыў, акра­мя Купалы і Багдановіча, яшчэ і Эзра Паўнд, Эдгар По, Ўолт Ўытмэн і Т. С. Эліёт. Па свабоднай і адкрытай да інтэр­прэтацыяў форме крытыкі лічаць паэтычныя творы Янкі Юхнаўца блізкімі да паэзіі Алеся Разанава. Значную ролю ў паэзіі Юхнаўца адыграе беларускі фальклёр і філязофскія ма­тывы.

      Таксама варта адзначыць мову Юхнаўца, што стала ад­метным элемэнтам ягонага стылю. У сваёй творчасьці Юхна­вец актыўна ўжываў дыялектызмы сваіх родных мясь­цінаў і стварыў свой адмысловы творчы слоўнік. Крытык і паэт Ян Чыквін лічыў, што Юхнавец па форме й зьмесьце быў па­пярэднікам амэрыканскіх паэтаў “бітнікаў”, а гісторык лі­та­ратуры Арнольд Макмілін уважае яго за сапраўднага паэта-авангардыста, бадай адзінага сярод прадстаўнікоў свайго па­каленьня. Зборнікі паэзіі Янкі Юхнаўца выходзілі ў Беларусі ў 1994 і 2012 гадох.

      Таксама важнаю часткаю спадчыны Юхнаўца зьяўляюцца проза і драматычныя творы. Яны, як і ягоная паэзія, нясуць моцны адбітак стылістыкі й моўных інавацыяў аўтара, якога крытыкі ўважаюць прадстаўніком “падакупацыйнай” ваеннай прозы, якая набывае апакаліптычнае гучаньне, але цалкам незалежная ад савецкай традыцыі літаратуры пра вайну. На 100-годзьдзе Янкі Юхнаўца выйшла кніга ягонай прозы, апа­вяданьняў і дзёньнікавых запісаў пад рэдакцыяй Лявона Юрэвіча і Натальлі Гардзіенкі, якія шмат зрабілі для папу­ля­рызацыі творчасьці пісьменьніка.

      Жывапісныя і скульптурныя творы Янкі Юхнаўца менш вядомыя на Бацькаўшчыне і яшчэ чакаюць уважлівай да­сьледчай працы. Таксама застаецца невыдадзеным яшчэ шэ­раг твораў Юхнаўца.

      Янка Юхнавец памёр 6 студзеня 2004 году, і неўзабаве Фундацыя Крэчаўскага заснавала Літаратурную прэмію імя Янкі Юхнаўца для спрыяньня разьвіцьцю літаратуры на чу­жыне.

Віталь ЗАЙКА