Прэзэнтацыя альманаху "Беларус"  

      У суботу 11 сьнежня ў грамадзкай залі пры Саборы Сьв. К. Ту­раў­скага ў Брукліне адбылася прэ­зэнтацыя літаратурнага альманаху беларускіх пісьменьнікаў замежжа “Бела­рус” за 2021 год. Напачатку старшыня Бела­руска-Амэрыканскага Згуртавань­ня “Па­гоня” сп. Віталь Зайка, які вёў імпрэзу, ва ўступ­нім слове сказаў, што “Бела­рус” выдаецца ўжо 14 год, і цяперашні выпуск – ужо 15-ы! Гэта вы­датная пля­цоўка для ўсіх, хто ў замеж­жы піша па-беларуску і хоча друкавацца. Затым вя­ду­чы прадставіў рэ­дактара альманаху сп. Марата Кла­коц­кага і перадаў яму слова.

      Сп. Клакоцкі прывітаў прысутных і падзякаваў за ўдзел у прэзэнтацыі. Ён коратка распавёў пра гісторыю засна­ваньня і выданьня “Беларуса” і адказаў на пытаньні, зьвязаныя зь сёлетнім вы­пускам. Ён прапанаваў пры­сут­ным зада­ваць пытаньні, каб адбы­лася свайго кшталту нязмушаная гутар­ка па тэматы­цы выданьня альманаху. Першае пы­таньне было аб тым, як новыя аўтары вы­ходзяць на рэдакцыю. Большасьць зь іх даведаліся пра альманах ад сяброў ды знаёмых. Нехта знайшоў рэдактара сам. Наагул, з аўтарамі самага першага вы­пуску было так: падчас рэдагаваньня га­зэты “Бела­рус” у рэдакцыю, акрамя арты­кулаў ды зацемак, прыходзілі такса­ма творы боль­шага фармату, якія немаг­чы­ма было на­друкаваць у газэце. Такія тво­ры адклада­ліся і пазьней акурат зь іх і склаўся першы нумар “Бе­ларуса” ў 2007 годзе, які тады быў літа­ратурным дадат­кам да газэты.

      Затым бы­лі пытаньні да сп. Клакоц­кага, на якія ён з прыемнасьцю адказваў. Пра тое, ці вы­ходзіць альманах у элек­тронным фарма­це, адказ быў: “Не, не вы­ходзіць, бо гэта патрабуе адмысловай працы, ведаў і тэхнічнага забясьпечань­ня”. Якія творы з цяперашняга выпуску найбольш пада­баюцца – успаміны лю­дзей з рэальнага жыцьця, мэмуарныя за­пісы Анатоля Занковіча, Адама Акуліча. Які крытэр адбору твораў? Найперш гэ­та беларус­камоўная творчасьць асобаў, што жы­вуць па-за межамі Беларусі, ну і каб ад­павядалі мінімуму кагерэнтнасьці тэксту як літаратурнага твора. Узровень безу­моўна адрозны, але задачай ёсьць не вы­яўленьне геніяў, а стымуля­ваньне і падтрымка літаратурнай твор­часьці па-беларуску ў замежжы, і праз гэта пад­трымка беларускай культуры, беларус­ка­га ўсьведамленьня сярод гра­мады ця­перашніх выхадцаў зь Беларусі. Куды рас­­сы­лаецца альманах – фактычна па ўсім сьвеце, і на гэта ідзе значная колькасьць агульных выдаткаў на выданьне. Сярод бібліятэ­каў, якія атрымліваюць “Белару­са”: На­цыянальная Бібліятэка Беларусі, Біблія­тэка Кангрэсу ЗША, бібліятэкі вя­дучых унівэрсытэтаў з цэнтрамі па сла­вяна­знаўстве. Ці акупляецца гэты выда­вецкі праект? Калі вылічваць прыбыткі ад продажу – то не. Але, дзякуючы ахвя­ра­ваньням дабрадзе­яў, грошай пакуль што хапала на вы­даньне і рассылку.

      Затым сп. Аляксандар Хомчанка пра­чытаў зварот ад адной з аўтарак аль­ма­наху сп-ні Галіны Пазьняк. Яна павін­ша­вала ўдзельнікаў прызэнтацыі з выха­дам чарговага выпуску “Беларуса” і ад­зна­чыла, што “мастацкая літаратура пе­ра­дае лёсы народу. І таму яна так важ­ная для нас. Мне ўдалося запісаць гу­тар­кі з вы­бітнымі беларусамі – Міхасём Навумо­ві­чам, Лёляй Міхалюк, Алесем Чахольскім, і вось у гэтым выпуску – з Гэнікам Лой­кам і Валерам Мінцом. Гэта лёсы лю­дзей, што прайшлі праз шматлі­кія цяж­касьці, празь перасьлед, зьняво­леньне – але засталіся верныя беларус­кай справе. Найлепшыя зычэньні рэдак­тару альма­наху сп. Клакоцкаму, які ро­біць так шмат у гэтай справе”.

      На­ступ­ным узяў слова сп. Віталь Зайка, вядучы і адзін з аўта­раў аль­мана­ху. Ён падкрэсьліў важ­насьць выда­вец­кага асяродку і мастац­кага слова для бе­ларусаў на чужыне і падзя­каваў рэдак­тару за ўсё, што ён ро­біць дзеля гэтага, кантактуючы з аўта­рамі, зьбіраючы тво­ры, выконваючы тэх­ніч­ныя працэдуры, неабходныя для вы­дань­ня і рассылкі вы­пускаў. Істот­ным ёсьць тое, што альма­нах до­сыць шырака разы­ходзіцца па ас­ноў­ных бібліятэках. Такім чынам усе эле­мэнты ланцугу аўтар-вы­давец-чытач быццам на месцы. Але чаго не хапае – гэта крытыкі, якая б карэк­тавала, накі­роўвала ў пэўным сэнсе твор­часьць аўта­раў, і таксама інфармавала б патэн­цый­ных чытачоў і дасьледчыкаў пра адзі­нае выданьне беларускіх пісь­меньнікаў у за­межжы. Прамоўца такса­ма распавёў пра сваё апавяданьне “Зем­ля­трус”, апубліка­ванае ў цяперашнім вы­пуску. Яно задум­валася як алегарыч­ны адказ на падзеле­насьць Амэрыкі ў ня­простыя цяперашнія часы і пра вар’яц­тва неправераных, але модных ідэяў, пра разуменьне і паразу­меньне, так неабход­ныя сёньня.

      Потым у межах прэзэнтацыі прай­шла мініпрэзэнтацыя твору адной з аў­тарак альманаху Ірыны Хадарэнка. Гэты твор называецца “Падручнік партызан­кі” і цалкам яго можна знайсьці ў сеціве. Ён створаны ў электронным выглядзе, а фрагмэнт зь яго быў якраз надрукаваны ў “Беларусе” сёлета. Спампаваць гэты твор можна ў бібліятэцы “Камунікату”. Ён у значнай ступені ёсьць рэакцыяй на падзеі з часоў прэ­зыдэнцкіх выбараў 2020 году і таго, што за гэтым пачалося. Калі людзі выходзяць на змаганьне, яны мусяць мець яснае ўяўленьне ня толькі пра тое, за што яны змагаюцца, але так­сама – як яны мусяць змагацца, каб пе­рамагчы. Кінуць выклік вялізнай рэпрэ­сіўнай машыне, што дык­татура ўтрым­лівае за народныя грошы – рэч ня­прос­тая, і наіўна спа­дзявацца на перамогу, ня ведаючы як ме­навіта пера­магчы, якія крокі зрабіць для гэтага, які­мі сродкамі карыстацца, якія мэтады ўжы­ваць, ня маючы “мэтадычкі” для змагань­ня і пера­могі. Дык вось гэты твор і ёсьць спробаю стварэньня такой “мэтадычкі”, падручні­ка для арыентацыі ў справе, за якую ўзяўся, якая нясе не­бясьпеку ўлас­най свабо­дзе, здароўю і жыцьцю. Як пе­ра­магчы, захаваўшы (па мажлівасьці) свае свабоду, здароўе і жыцьцё. Пра­моў­ца ад­значыла, што яна лічыць памыл­ко­вым курс на вы­ключна мірныя, негвал­тоўныя пратэсты. “Я ня ўпэўненая, што дзяўча­ты з пара­сонамі, карнавалізацыя пратэс­ту нешта кардынальным чынам зробяць. На бескампраміснае ўжыцьцё сілы, якое было прадэманстраванае рэ­жымам, ад­казам мусіць быць арганіза­цыя, тэхналё­гія барацьбы і, па мажлі­васьці, таксама ўжыцьцё сілы або пры­намсі мэтанакіра­ваных дзеяньняў, што непасрэдна су­працьдзеілі б сіле рэжы­му”. Далей пра­моўца сказала: “Калі вы­ходзіш на пра­тэст, 90% верагоднасьці таго, што апы­нешся за кратамі. І да гэ­тага трэба быць падрыхтаваным і псыха­лягічна, і матэры­яльна – каб не зламац­ца і аблегчыць по­быт у зьняво­леньні. У 2006 і 2010 гадох мы выходзілі на пратэсты, як на вайну, былі гатовыя сесьці – але й ду­малі, як абхітрыць амо­наў. “Падручнік партызан­кі” – спроба ў гэтым кірунку”. Ад пуб­лі­кацыі гэтага тэксту адмовіліся ўсе вы­да­вецтвы, хоць там няма рэцэптаў выбу­хоўкі й падоб­ных рэчаў. Там ёсьць разь­дзелы пра са­маабарону, рэчы, дачычныя грамадзкай супольнась­ці, падрыхтоўку лідэраў. “Калі інфар­мацыя з “Падруч­ні­ку” зьберажэ хаця б 2-3 чалавекі ад па­садкі за краты, я палічу сваю місію выкананай. Безумоўна, паралельна мусіць ісьці інфармаваньне людзей пра цывілі­зацыйны выбар паміж цывілізацыяй За­хаду і дзі­кунствам Усхо­ду. Калі гэты вы­бар будзе ўсьвядомлены, дойдзе да па­сы­я­нарнай часткі насельніц­тва – тады мож­на будзе казаць пра рэ­валюцыю сьведа­масьці, якая натураль­ным чынам нізры­не гэты рэжым.

      Аўтарка адказала на пытаньні пра выбары 2020 го­ду і С. Ціханоў­скую, пра “балоцьвіну” – апалітычнае насельніц­тва, зь якім трэба працаваць, пра непатрэбны падзел і ва­рагаваньне паміж тымі хто на Бацькаў­шчыне і хто ў эміграцыі. На за­канчэньне прагучэлі не­калькі вершаў Ірыны Хада­рэнкі ў вы­ка­наньні сп. Сер­жука Сая, цёпла прыня­тыя прысутнымі.

      Сп. Віктар Едзіновіч стаў дэбютным аўтарам альманаху, апублікаваўшы сё­лета свой першы твор. Ён выступіў пе­рад прысутнымі і распавёў пра сваю ці­кавасьць да літаратуры, і чаму ня ўзяўся за асадку раней. “Заўсёды адчуваў у са­бе здольнасьць пісаць, але стрымліваў сябе, бо хацеў напісаць толь­кі пра тое, аб чым ніхто яшчэ не пісаў. Ціка­васьць да падзеяў 2-й сусьветнай вайны пераўва­собілася ў мастацкі твор, цалкам засна­ваны на рэальных падзеях і асобах. Па­дзеях вай­ны, так бы мовіць, “з таго бо­ку”. А на той вайне абодва бакі былі “ха­рашы”. Ка­ра­цей, на базе рэль­ных успа­мінаў напі­саў мастацкі твор, а як атры­малася – хай су­дзіць чытач”.

      Са словам да прысутных зьвярнула­ся сп-ня Валянціна Трыгубовіч. Яна ў прыватнасьці сказала: “Я – адданы чы­тач. І хачу выказаць сваё захапленьне вы­­давецкай працай сп. Клакоц­кага. Бо ўзяц­ца і зрабіць адзін нумар ней­кага вы­дань­ня на любую тэму можа шмат хто. Але на­ват другі нумар – ужо праблема, не ха­пае ведаў, сілаў, трэ­ба шукаць аўта­раў, знаходзіць рэ­сурсы.  А тут мы маем ужо пятнаццаты выпуск выданьня, і яко­га! Гэ­та патрабуе вялізных нама­ганьняў, ах­вярнасьці, са­праўднай заці­каўленась­ці справай, якую робіш. Бе­ларусы – гэта лю­дзі кнігі. Так было ад пачаткаў – на­цы­я­нальнае адра­джэньне пачыналася з вы­даўніцтва. Мы нацыя, што ня мае свабо­ды ў рэальным жыцьці, і цяпер свабода яе – у літара­туры, ма­стацкім слове, вы­даньнях, такіх як непадцэнзурны альма­нах “Беларус”. Супраць гэтай сва­боды пра­цуюць плат­ныя прафэсіяналы, што маюць усе рэ­сур­сы для прыгнечань­ня на­роду – на грошы гэтага самага на­роду. Варта зьвяр­нуцца да досьведу поль­скай “Салі­дар­насьці” 1980-х гадоў, калі зма­ганьне пе­райшло у іншаказаньне, чы­тань­не па­­між радкоў, закадаваны, але даклад­­ны і эфэктоўны зварот, які дахо­дзіў да чы­­тача і зрабіў сваю справу вы­зваленьня”.

      Са сваімі ўражаньнямі ад імпрэзы вы­ступіў таксама сябар управы БАЗА сп. Міхал Чаропка. Ён сказаў, што ўзру­ша­ны і ўсьцешаны з таго, што ў нас адбы­ваецца дзейнасьць па разьвіцьці беларус­кай культуры, мастацкага слова. “Праз гэта выконваецца задача пашырэньня беларускай прасторы, і гэта вельмі важ­на. Калі мы ў замежжы захаваем бела­рускасьць і пашырым яе – дык яна па­шы­рыцца і на Бацькаўшчыне. Вялікі дзякуй усім, хто робіць гэтую справу – і рэдак­тару Марату Клакоцкаму, і аўта­рам, і чытачам, і фундатарам-дабрадзеям”.

      Затым пачалася нефармальная част­ка прэзэнтацыі, калі прысутныя мелі на­году набыць асобнік новага выпуску “Беларуса”, узяць аўтографы ў прысут­ных аўтараў і рэдактара, а таксама пры келіху віна й пачастунках пагутарыць пра беларускае мастацкае слова, пра па­шы­рэньне і ўдасканаленьне беларускай прысутнасьці ў сьвеце.

Віталь ЗАЙКА