Віртуальная канфэрэнцыя па пытаньнях нацыянальнай сьведамасьці    

      У суботу, 12 лістапада, у віртуаль­ным фармаце прайшла навуко­вая канфэрэнцыя “Беларуская на­цыя вачыма дыяспары і суайчыньнікаў”, што была падрыхтаваная Беларускім Ін­стытутам Навукі й Мастацтва ў Канадзе. Напачатку, з 1967 году, ён зьяўляўся ка­надыйскай філіяй навуковай і культур­най арганізацыі беларусаў паўночнай Амэ­ры­кі – Інстытуту Навукі й Мастцтва (БІНіМ), заснавага ў Нью-Ёрку ў 1951 годзе, ля вытокаў якога стаялі Вітаўт Тумаш, Ан­тон Адамовіч і Янка Ліманоўскі. Затым у 1968 годзе Інстытут у Канадзе быў за­рэгістраваны як асобная арганізацыя, БІНіМ-Канада, і ад таго часу ён пра­цяг­ваў, у супрацы зь БІНіМам у ЗША, да­сьледваньне і падтрымку беларускай культуры ў Канадзе і на паўночна-амэ­ры­канскім кантынэнце. Канфэрэнцыя была прымеркаваная да 55-годзьдзя БІНіМ у Канадзе і 10-годзьдзя часапісу “Культу­ра. Нацыя”, які выдае сп. Пётра Мурзёнак. 

      Канфэрэнцыю адчыніў уступным словам сп. П. Мурзёнак, адзначыўшы, што ён у студыі спадарства Караткевічаў і прывітаўшы ўсіх прысутных і зацікаў­леных людзей, што мелі мажлівасьць на­зіраць ход канфэрэнцыі ў адмысловым ка­нале на Ютубе. Першым прамоўцам у праграме стаяў вядомы паэт і грамадзкі дзеяч сп. Сяргей Панізьнік з дакладам да 140-годзьдзя вялікага нашага паэта Янкі Купалы. Нажаль,  сп. Панізьнік захварэў і ня змог прысутнічаць, і тады сп. Мур­зё­нак прачытаў свой верш, прысьвечаны Купалу, які называецца “Песьняру”.

      За­тым слова для дакладу было прад­стаўле­на сп. Вадзіму Шышко, земляку сп. Мур­зёнка з Пастаўскага краю. Тэма дакла­ду – вытокі зьяўленьня нацсьведа­масьці й чыньнікі, што ўплываюць на яе. Сп. В. Шышко даў фрамулёўку нацыяна­лізму як “групавой барацьбе за выжы­вань­не нац­групы, якая падмацоўваецца ідэалёгіяй”. Інфармацыя – форма жыць­ця, што існуе на падставе мозгу. “Звы­чайнае жывёль­нае лягічнае мысьлень­не” – больш ніз­кая форма мысьленьня. Нацыя прадстаў­ляецца як уяўленая су­польнасьць, па фармулёўцы антраполяга Бэнэдыкта Ан­дэрсана. Нацыянальная сьведамасьць закладаецца праз адукацыю і мову, і яны зьяўляюцца асноўнымі чынь­нікамі ў фар­маваньні сьведамасьці. У бе­ларускім вы­падку атрымліваецца, што на­цыя апыну­лася пад татальнай культур­най даміна­цы­яй суседа, які ў дадатак лі­чыць тэры­то­рыю Беларусі сваёй. І тут менавіта свая мова можа і мусіць быць сродкам абаро­ны ад экспансіі й даміна­цыі суседа. Тут дада­ецца яшчэ значаньне гісторыі. Падкрэсь­ліваліся словы Фрыд­рыха Ніц­шэ, што “ні­колі ня выжыве на­род, які ўспрыймае сваю гісторыю ў трак­тоўцы суседа”. Чынь­нікі ўплыву для на­цыя­нальнай сьведа­масьці цяпер неспры­яль­ныя. Адзіны спо­саб зьмены сытуацыі ў Беларусі, на дум­ку аўтара дакладу, уз­броенае паўстань­не. Параза Расеі ў вай­не супраць Украі­ны паўплывае пазытыў­на на беларускую сытуацыю, але могуць узьнікнуць не­прад­­бачаныя абставіны. На думку сп. Вадзі­ма Шышко, у адказ на пытаньне які ўзро­вень нацсьведамасьці на скалі зь 10 пун­ктаў, – кажа, – 3-4 пункты. На пытаньне пра падзеі 2020 году ён адказаў, што гэта была хутчэй пратэставая (непрыняцьце Лукашэнкі) рэвалюцыя, чым нацыянальная.

      Потым з дакладам выступіў сп. Ля­вон Карповіч з Лунай Волі, сам родам з Ваўкавыску, працаваў настаўнікам матэ­матыкі. Тэма ягонага дакладу – “Нацыя­нальная самасьвядомасьць у сьвятле ма­ралі, міласэрднасьці і любові”. Праблема нацыянальнай сьведа­мась­ці ўзьнікае та­ды, калі ўзьні­кае нацыянадьнае адра­джэнь­не. Сьведамасьць узьнікае як вы­нік пільнай працы, а не аўтаматычна, са­ма па сабе. Прамоўца даў кароткі агляд разьвіць­ця падзеяў у галіне сьве­дамасьці з найноўшай гіс­торыі Беларусі і, не на­зы­ваючы імёнаў, скрытыка­ваў шэраг па­лі­тыкаў бела­рускай апазыцыі, што ня здо­лелі дайсьці да сэрца і душы народу, каб перака­наць і натхніць яго. Пра­моўца пад­крэсьліў, што толь­кі мараль, міласэрд­насьць, любоў мо­гуць уратаваць і забясь­печыць разь­віцьцё нацыі. Ён таксама за­ўважыў, што “для многіх лідэрства – гэта наркотык”, і некаторыя займаюць лідэр­скія пазыцыі менавіта каб чуцца лідэрам, незалежна ад вынікаў. Ён таксама згадаў пра народ­ны гімн – у нас “катастрофа з гэтым”. Хто засьпявае так, каб і акадэ­мік, і се­лянін, і ваяр, і працаўнік падцяг­нулі сьпеў – так як Адам Міцкевіч у “Дзядах” апісваў? Украінцаў цяпер яд­нае менаві­та іхны гімн. Падзеі 2020 го­ду – “белы сьцяг Ціханоўскай быў акроп­лены кры­вёй народу”, і так наш Бел-Чырвона-Бе­лы сьцяг быў пацьверджаны новым па­каленьнем. Прамоўца таксама распавёў пра паштовыя маркі як чыньнік нацыя­нальнай сьведамасьці, і тая пер­шая бела­руская марка з 1918 году, нават выданая за межамі – стала сьведчань­нем нашай прысутнасьці, існа­ваньня сваёй адмыс­ловай краіны. У пы­таньнях было ўзга­да­на, што сп. Кар­пові­ча нядаўна былі за­тры­малі за гра­мадз­­кую ак­тыўнасьць, адбыў­ся суд і прысу­дзі­лі штраф. На дум­ку да­кладчыка, мо­ладзь бачыць будучы­ню і нацыянальнае разьвіцьцё пазытыў­на, асабліва пасьля 2020 году.

      Затым выступіла сп-ня Алена Ля­вончанка з Таронта і талкова распавяла пра “Практычны досьвед разьвіцьця бе­ларускай дыяспары”. Сп-ня Лявончанка зьяўляецца старшынёй Згуртаваньня Беларусаў Канады (ЗБК). Яна адзначы­ла, што пры стварэньні арганізацыі – заўсёды трэба мець перад сабой адказ на пытаньне “навошта” і мець візыю. Так­са­ма важная каманда арганізатараў. Рэг­лямэнт і правілы дадаюцца як тэхнічны аспэкт. Затым запрашаюцца сябры, клю­чавы рэсурс для кожнай арганізацыі. Са­мае важнае – праблема пераемнасьці па­каленьняў, і многія арганізацыі не пера­жываюць гэта, проста зьнікаюць. ЗБК існуе з 1948 году, і актыўная праца пра­цягваецца дасюль. Каманда актывістаў – гэта вызначальны чыньнік, “ніколі не ах­вяраваць адносінамі паміж сябрамі на ка­рысьць вынікаў”. Трэба даць кожнаму мажлівасьць абраць свой кшталт працы, сваю тэму. Калі ўзьнікае канфлікт – заў­сёды памятаць, як гэта ўплывае на візыю, на мэты. Канешне, арганізацыя, самакі­раваньне – гэта практычны досьвед дэ­макратыі. Прамоўца прывяла прыклады зь нядаўняй дзейнасьці ЗБК, такіх як бе­ларускі аўтапрабег, марш нацыяналь­насьцяў, выступы фальклорнага гурта Віялеты Кавалёвай “Яваровы людзі”, правядзеньне Купальля.

      Удзельнікі й гледачы зь цікавацью праслухалі даклад “Беларуская дыяспа­ра ў Бразіліі: Трансфармацыя 2020” Вольгі Ермалаевай-Франко, якая жыве з 2011 году ў Бразыліі, якая вучылася ў БДУ і ў ЭГУ па спэцыяльнасьці журна­лістыка. Яна цяпер вучыцца на ўнівэр­сы­тэце Байі (Bahia), перакладае з і на пар­тугальскую, ладзіць разнастайныя куль­турніцкія праекты. У сваім выступе пра­моўца закранула гісторыю міграцыі бела­русаў у Бразылію. Перш ішлося пра стварэньне ўкраінска-беларускіх аргані­зацыяў, бо ўкраінцы былі бліжэйшыя да нас па ўспрыманьні, лёсе. І гэта харак­тэрна для ўсёй Лацінскай Амэрыкі. У 2000-2020 праз іміграцыйныя службы прайшло 265 грамадзянаў Беларусі, праў­да, ня ўсе зь іх прыехалі на сталае жы­харства. Прамоўца распавяла пра свае праекты, такія як Vulica Brasil, стрыт-арт-фэст і Тэатральны Куфар – студэн­ц­кі фэст тэатру. Таксама сярод кантактаў можна згадаць футбол – 35 бразільскіх  футбалістаў гулялі ў розных беларускіх камандах на чэмпіянатах Беларусі. Па­чаткі нядаўняй дзейнасьці ў Бразыліі – у акцыях салідарнасьці, найперш праз вір­туальныя чаты, бо бальшыня людзей рась­цярушаныя па краіне. Ажыцьцяўляюцца кантакты зь беларускімі дыяспарамі Партугаліі (на падставе мовы і сувязяў дзьвюх краінаў) і Паўночнай Амэрыкі (чыньнік – геаграфія). Тут намацваюцца інфармацыйны, культурны і акадэмічны кірункі. Ажыцьцяўляецца праект Народ­ная Амбасада, падрыхтаваны офісам С. Ціханоўскай і Каарды­на­цыйнай Радай. Ідзе тлу­мачальная праца з кам­па­ніямі, што купляюць бе­ларускія вырабы і сы­ра­ві­ну (калійныя ўгна­еньні), але пакуль бяз посьпеху. Калі адзін з унівэрсы­тэ­таў Бразыліі навязаў кан­такт з БДУ – была скан­тактаваная студэнцкая рада ўнівэр­сытэту і паве­дамлена пра становішча ў Беларусі. Прайшла вы­става “Ў дэмакра­тыі жа­ночае аблічча”, дзе былі інста­ля­цыя – турэмная камэра і фатаздымкі з падзеяў у Беларусі ў 2020 годзе. Людзі на хэпэнінгу праз Гугель перакладалі й падпісвалі па-беларуску паштоўкі для палітзьняволеных. Ёсьць сьведчаньні, што яны дайшлі, у тым ліку Ціханоў­ска­му – зь відэа як танчыць самбу. Вітальд Ашурак, як відаць з ускосных сьведчань­ня, атрымліваў нашыя паштоўкі, але ня змог адказаць. На выставе быў фрагмэнт ліста палітзьняволенай Аланы Гебрэ Марыям. Дэманстраваліся вершы вязь­няў (Сырамалотавай, М. Знака), пера­клады іх на партугальскую. Казка Аны Марыі Машаду “Жыў-быў тыран” была перакладзеная па-беларуску. Цяпер да дзейнасьці таксама дадалася падтрымка Ўкраіны. “Працуе чытацкі клюб С. Алек­сіевіч, даносім ейны беларускі кантэкст, бо часам ня ўсе бачаць яе сувязь зь Бе­ларусьсю”. Праводзяцца паэтычныя ве­чарыны. Сёлета прайшла першы раз “Ноч (Не)Расстраляных Паэтаў”. Ціка­ва, што бразільскі паэт Луіс Леаль (Luiz Leal) напісаў па-ангельску Acrostic to Belarus, дзе першыя літары радкоў да­юць покліч “Жыве Беларусь”.

      Затым з дакладам “Дынаміка факта­раў нацыянальнага ўплыву на нацыя­наль­ную сьведамасьць пачатку 21 ст.” высту­піў сп. П. Мурзёнак. Прамоўца пра­гна­зуе, што наступае спрыяльны пэрыяд для нацыянальнай сьведамасьці. Цэлы час назіраюцца фазы спад-пад’ём. Статысты­ка адсотка беларускага этніч­на насель­ніцтва і адсотка носьбітаў мо­вы – першы расьце, другі падае, але істотная мона-нацыянальнасьць дзяржа­вы ёсьць фактар пазытыўны. Уплыў, што наймацнейшы цяпер – гэта найперш культура “рускага міру”. Пратэсты 2020 году мелі дэмакра­тычны, але не нацыя­нальны характар. Ра­зам з тым нацыя­нальным сілам варта аб’яд­нацца вакол С. Ціханоўскай, бо гэ­та, відаць, адзіны рэальны фокус яднань­ня на сёньня. Ця­пер Каардына­цыйная Рада пашыраецца да 115 чала­век, і ў ёй трэба ўдзель­ні­чаць. Даюць на­дзею так­сама ўзброеныя беларускія сілы ва Ўкра­іне, гэта хіба першыя цалкам на­цыя­наль­ныя сілы. Быў зроблены кароткі аналіз разьвіцьця Беларусі пасьля зда­быцьця не­залеж­насьці ў параўнаньні з Украі­най. Толькі адны выбары ў Бела­ру­сі пра­йшлі ў 2 туры, а ва Ўкраіне 7 зь 9. Па­раўнаньні з Украінай важныя і сэн­соў­ныя, бо мы зь імі – “заходне-рутэн­ская цывілізацыя”. Але нам усім трэба быць гатовымі да разьвіцьця нечаканых падзе­яў. 

      Другая сэкцыя канфэрэнцыі адчыні­лася выступам Уладыкі Сьвятаслава, Архіяпіскапа Беларускай Аўтакефаль­най Праваслаўнай Царквы (БАПЦ) пра ролю царквы ў мацаваньні нацыяналь­най сьведамасьці. У Беларусі царква за­між інструмэнта гадаваньня нацыя­наль­най сьведамасьці ёсьць насамрэч на­чынь­нем русіфікацыі. Вера ў Бога мусіць быць спалучаная зь любоўю да сваёй зямлі. Нацыянальныя адрознасьці бела­рускай царкоўнасьці – архітэктура, фор­ма крыжа, сьвяты, асаблівасьці іканапі­су. Нажаль, у Беларусі цяпер яны ўся­ляк гамуюцца, цэрквам надбудоўваюць залатыя цыбуліны нехарактэрныя для беларускай традыцыі. Уладыка Сьвята­слаў падкрэсьліў, што ягонай Царквой была вынесеная Анатэма самазванаму дыктатару Лукашэнку. На пытаньне ад сп. Юркі Рапэцкага пра суполкі БАПЦ у падпольлі ў Беларусі Ўладыка Сьвята­слаў адказаў: “КГБ пра іх ведае, але ня хочуць згадваць БАПЦ, каб не надаваць цікавасьці ў народзе, хоць і сьвятар ця­пер знаходзіцца ў зьняволеньні”.

      Наступным быў выступ Дэвіда Марплза з Унівэрсытэту Альбэрты ў Эдмантане на тэму “Амбівалентная ро­ля “вялікай айчыннай вайны” ў фарма­ваньні гістарычнай памяці й нацсьве­да­масьці ў сучаснай Беларусі”. Прамоўца падкрэсьліў выкарыстаньне міталягіза­ва­най гісторыі савецка-нямецкай вайны, або Вялікай Айчыннай Вайны (ВАВ), як ін­струмэнту ўзьдзеяньня на грамадзкую сьведамасьць у Беларусі. Падобнае так­сама адбываецца і ў Расеі, дзе на вайне пабудаваны наратыў магутнасьці й сла­вы. Беларускі рэжым выкарыстоўвае вайну для падкрэсьленьня ксэнафобіі, ні­быта заўсёднай варожасьці Захаду, што так­сама робіцца праз маніпуляцыі ў адносі­нах колькасьці загінуўшых і пад­вышэнь­не ацэнкі загіблых з 2,2 да 3 мільёнаў. Сюды таксама можна дадаць мэмарыяль­ныя комплексы Хатынь, Брэсцкая крэ­пасьць і Лінія Сталіна. На гэта ж скіра­ваны перанос Дня Незалежнасьці з 27 ліпеня на 3 ліпеня. Былі збудаваныя но­вы Музэй ВАВ, Трасьцянец. Архівы, да­тычныя Дугой сусьветнай вайны ў Бе­ла­русі, былі зачыненыя ў 1994 годзе. Пра­цягваецца “інтэграцыйная” гульня з Ра­сеяй. Прыняты закон пра “генацыд бела­русаў”, што ўводзіць адказнасьць за ад­маўленьне таго, што мэтай нямецкага ге­нацыду ў Беларусі былі беларусы (а ня, скажам, гэбраі). Лёзунг “Жыве Бела­русь” забаронены як “нацыстоўскі покліч”. Ця­перашняя сытуацыя ўскладнілася з па­чаткам узброенай агрэсіі й вайны Ра­сеі супраць Украіны. Назовы “фашызм”, “нацызм” набываюць новыя сэнсы. Але ўкраінцы ня хочуць правакацыяў ад рэ­жыму Лукашэнкі й спадзяюцца на ягоны нэйтралітэт, таму яны так і не прызналі офісу Ціханоўскай. Параза Расеі ва Ўкраіне, безумоўна, таксама аслабляе рэжым Лукашэнкі.

      Сп. Юрка Рапэцкі за­даў вельмі спэ­цыфічнае пытаньне: “Did your research show that Belarusans are different from Russians?” Адказ: “Yes. Maybe it’s generational. Belarus is being bombarded by Russian TV, and “Bela­rusian” TV is a form of Russian media as well. But still the young don’t buy it? Their main source of information is the Internet. It all begins to change, but will take a long time. Now everyone under 35 seems to want to speak Belarusan. The year 2020 marked a turning point.”

      Затым быў выступ Алеся Сімакова з Гомелю, на тэму “Беларуска-індзейская кампаратывістыка: найважнейшыя неэт­награфічныя рубрыкі”. Прамоўца спра­баваў накрэсьліць паралелі паміж бела­русамі й індзейцамі Пайночнай Амэрыкі, якіх у Канадзе сталі называць “першас­ныя нацыі” (First Nations). Ён заклікаў не ўспрымайць ягоны даклад як экзоты­ку. На думку прамоўцы, сэнс кампараты­вістыкі заключаецца ў наступным: “Чым мы больш адрозьніваемся ад эўрапэй­скага каляніяльнагя стаўленьня, тым больш зацікаўленасьці да нас збоку су­сьветнай супольнасьці”.

      З дакладам пра жыцьцё і дзейнасьць Янкі Запрудніка (1926-2022), беларускага гісторыка і грамадзкага дзеяча ў ЗША, выступіў сп. Віталь Зайка. Ён на­крэсьліў асноўныя факты з жыцьця Янкі Запрудніка і адзначыў, што ён быў адным зь нешматлікіх беларускіх гісто­рыкаў, што атрымалі адукацыю на Заха­дзе й імкнуліся перанесьці цэнтар сыстэ­мы каардынатаў разгляду беларускай гі­сторыі менавіта ў Беларусь. Гэтага асаб­ліва бракуе, калі заходзіць гаворка пра дзеячаў беларускай паваеннай эмігра­цыі, якія, па савецкай тэрміналёгіі, “уш­лі зь немцамі”. Прамоўца таксама пад­крэсьліў вартасьць досьледу Я. За­пруд­ніка пра гісторыю Беларусі з пэры­яду Дзярждумаў Расейскай імпэрыі. Вяду­чая сэкцыі, сп-ня Натальля Баркар да­дала, што сп. Янка Запруднік у свае 92 гады яшчэ выдаў кнігу і гэткая актыў­насьць сапраўды ўражвае.

      Пасьля з да­кладам выступіў Рада­слаў Калета з Вар­шаўскага ўнівэрсытэ­ту на тэму “Бела­руская мова, літаратура, культура ў най­ноўшых падручніках для дзяцей белару­саў Падляшша”. Зьяўляю­чыся, між ін­шага, спэцыялістам у глота­дыдактыч­най лепсалёгіі, адной з прык­ладных плы­няў лінгвістыкі, прамоўца прааналізаваў ста­новішча беларускага школьніцтва і на­вучальныя выданьні аб’еднаньня АБ-БА. Ён згадаў мэтоды­ку навучаньня, і тэатральны гурток Аліны Ваўранюк як эфэктоўны дапамаговы сродак. Закра­нуў таксама “Падляскія кронікі” – успа­мі­ны падляскіх белару­саў, “пераказы на той мове, на якой іх пачуў”. Згадаў так­сама такія праекты, як Басовішча і Вільлю Сакратас, часа­піс “Часопіс” (Czasopis). Удзельнікі таксама маглі па­бачыць узо­ры падруч­нікаў. Там вельмі шмат сучас­ных аў­тараў: У. Някляеў, Л. Уруб­леў­ская, Р. Барадулін, В. Шніп.

      Затым увазе прысутных прапана­ваў свой даклад прафэсар унівэрсытэту Байі ў Бразыліі Патэрсан Франка Кошта (муж папярэдняй выступоўцы, Вольгі Ерма­ла­евай-Франка). Сваімі навуко­вы­мі заці­каўленьнямі ён назваў посткаля­ніяль­ную культуралёгію і інтэр-сэмія­тычныя пераклады. На выдатнай бела­рускай мо­ве, зь ледзь заўважным ак­цэнтам, праф. Франка распавёў пра стан ведаў пра Бе­ларусь у Бразыліі, за­крануў свае публі­кацыі і пераклады. Ці­кава, што ён пачаў прамову са слова “ані” – “прывітаньне!” на мове племя алганкінаў Отава, што да­лі назву сталі­цы Канады. Ён таксама пра­цытаваў бра­зыльскую пісьменьніцу Нэў­зу Сантус Соўза – “Адзін са спосабаў праявіць аў­таномію – мець дыскурс пра самога ся­бе”. Затым ён распавёў пра до­сьледы, зьвязаныя зь Беларусьсю, у Бра­зыліі. Выйшла ягоная кніга Cinema em Exilo. Traducao e politica em Belarus pos-sovietica (“Кіно ў выгнаньні: пераклад і палітыка ў пост-савецкай Беларусі”). Была згаданая выстава Саўвадор (горад у Бразіліі) Беларусь – Salvador Belarus. У канцы ён дадаў, што ў наву­ко­вым сэн­се цікава было б разгледзець уключэнь­не пост-савецкай прасторы ў поле раз­гляду пост-каляніяльных до­сьле­­даў.

      І затым быў прадэманстраваны фільм адсутнага сп. Юрыя Мурога з Кіе­ва пра курганы і ўплыў на працяг бела­руска-ўкраінскай традыцыі. Украіна – краіна курганоў. Цікавая новая трак­тоўка назвы сталіцы Ўкраіны па-бела­руску – “Кыеў”, “у Кыеве”.

      У наступным дакладзе сп-ня На­таль­ля Баркар распавяла пра часапіс “Куль­тура. Нацыя”, да 10-годзьдзя вы­ха­ду пер­шага нумару ў сьнежані 2012, і да 55-годзьдзя БІНіМ-Канада. Яна пра­ана­лі­за­вала тэматыку і аўтарскі склад вы­дань­ня. За гэты час выйшла 30 ну­ма­роў, і часапіс перш называўся “Са­ка­вік”. У яго ёсьць ISSN-нумар. У Сяргея Панізь­ніка было 37 публікацыяў у ча­са­пісе, у Ігара Пракаповіча з Паставаў – 25, у Ірыны Хадарэнкі – 10, у Леаніда Кар­по­віча – 6. Інфармацыі пра часапіс і пера­дачы былі на радыё Рацыя, Бел­са­це. З 2021 году часапіс выходзіць пад эгідай БІНіМ-Канада. На сайце часапісу было 29 тыс. наведваньняў з больш як 10 краінаў.

      Затым адбылося паседжаньне круг­лага стала пра ролю дыяспары ў фар­ма­ваньні нацыянальнай сьведамасьці і пра мажлівасьці ў цяперашніх умовах на Бацькаўшчыне для дапамогі культур­ным патрэбам беларускага замежжа.

      Безумоўна, канфэрэнцыя стала важ­ным і патрэбным абмеркаваньнем бела­рускага жыцьця на чужыне і на Баць­каў­шчыне, і можна толькі падзя­ка­ваць і па­жадаць плёну і будучых пось­пехаў арга­нізатарам: Натальлі Баркар, Алене Лявон­чанка, Аляксандру Ка­ралькевічу, Юра­сю Рапэцкаму і Пётры Мурзёнку. Да віртуальнага фармату правядзеньня кан­фэрэнцыяў і сустрэ­чаў трэба пры­гледзецца ўсім беларус­кім актывістам, як на Бацькаўшчыне так і ў замежжы.

 Віталь ЗАЙКА