Беларуская легенда
Цуд на Каляды ўсё ж такі адбыўся! Рыхтуючы перавыданьне кнігі “Дудары Глыбоцкага краю” корпаўся ў старых газэтах і натрапіў на неймаверна цудоўную легенду, якая на адной кароткай старонцы тэксту зьмястоўна, лірычна і прыгожа апавядае, як нараджэньне Божага Дзіцятка зьлілося з нараджэньнем беларускага народу. Тэкст быў надрукаваны ў калядным нумары віленскай газэты “Родны край” 5 студзеня 1934 году. Газэта “Родны край” выходзіла ад 1 студзеня 1933 г. да 29 лістапада 1936 г. – была заходнебеларускай газэтай, органам Таварыства Беларускай Асьветы. Мела асьветніцкі кірунак, адстойвала правы беларусаў у Польшчы. Друкавала гістарычныя матэрыялы. Выдадзена 104 нумары, пасьля чаго выданьне было забаронена польскай пракуратурай. Тэкст легенды падпісаны ініцыяламі М.Ш. – псэўданім Міхася Шчаснага, аднаго з рэдактараў газэты, выхавацеля ў Віленскай беларускай гімназіі, пазьней настаўніка школы ў Тургелях, на пачатку вайны сасланага немцамі на прымусовую работу ў Нямеччыну. Далейшы лёс аўтара мне пакуль невядомы. Так прыгожа пра беларускую дуду ў прозе пісаў толькі ў сваім апавяданьні-перасказе “Дудар” Вацлаў Ластоўскі. Хай гэты цудоўны тэкст вернецца да нас у форме вось такога сымбалічнага каляднага цуду-віншаваньня.
Віталь ВОРАНАЎ
Калі на небе заясьнела магутным і асьляпляючым блескам Віфліемская зорка, якая сваім зьяўленьнем кранула не адзін народ, яе сьвятло даляцела і да бедных сяліб – Крывіча, Дрыгвіча і Радзіміча. Першы зь іх нішчыў лясы пад ворную зямлю на абшарах будучага Полацкага княства; другі – паляваў з якойсьці першабытнай дзідай на розную зьвярыну, якую давала паўсоннае Палесьсе; а трэці – цягаўся па разьлеглых смаленскіх раўнінах. Калі заясьнела яркая і прыгожая зорка, штось кранула іх струны паганскай душы. Зацікавіла іх гэта нязвычайнае зьявішча. Мала здольныя да далёкіх падарожжаў, як і іх патомкі, аднак пастанавілі выправіцца ў сьвет, каб чаго даведацца ад людзей. А наўсякі выпадак, каб і сябе не асьмяяць і сваім хатам не зрабіць падрыву, узялі з сабой такія-сякія падаркі. Крывіч запхнуў за пазуху некалькі локцяў найцянейшага палатна і рознакаляровы пояс; Дрыгвіч – напоўніў жбанок залацістым мёдам, якога хапала ў лясных борцях; пад паху скруціў скуру з барчыстага мядзьведзя, а за пояс заткнуў новыя лапці. А Радзіміч узяў вышываны ручнік, некалькі жменяў сушаных яблыкаў і грушак, а таксама дуду.
Глухімі лясамі, ледзь прыкметнымі сьцежкамі дабрылі яны да шырокага гасьцінца і вельмі зьдзівіліся, убачыўшы сябе; бо кожны зь іх думаў, што толькі ён адзін ёсьць на сьвеце. Вось тут яны пазнаёміліся і ў далейшую дарогу пайшлі разам.
Доўга яны ішлі, доўга, аж нарэшце прыйшлі да нязнанага места Віфліема, а на яго прадмесьці ўбачылі шопу, з каторай толькі што выйшлі багатыя каралі.
Вельмі дарагія скарбы ляжалі каля жолаба, у каторым знаходзілася на пляцёнцы з саломы вельмі прыгожае Дзіцятка, не зьвяртаючае някай увагі на дарагія падаркі каралёў.
Нясьмелыя нашыя падарожнікі падыйшлі да жолаба, нізка пакланіліся і з пасьпехам пачалі раскладаць свае скромныя гасьцінцы, але раптам зрабілася ім сорамна, калі ўбачылі дарагія падаркі каралёў. Аднак жа зрабілася дзіва: бо вось, Божае Дзіцятка працягнула ручку да каляровага пояса, а другую да дуды і радасна пачало сьмяяцца. Заўважыла гэта і Маці, прыгожасьці якой дзівіліся падарожныя, і выцягваючы да іх рукі сказала:
– Мае вы беларускія госьці (дзеля таго, што прыбылыя былі ў белым адзеньні і мелі ясныя валасы), шчыра вам дзякую за гасьцінец, які паходзіць ад шчырага сэрца і ад мазольнай рукі. Кажу вам, што не загінуць на вашай зямлі – ані лён залацісты, ані шоўкавая воўна, ані бурштыновы мядок. Ваша душа будзе чыстай, як белае палаценца, жыцьцё так прыгожым, як гэты пояс, а салодкім, як гэты мядок і вясёлым, як гэта дуда.
Адыйшлі з радасьцяй тры падарожнікі, бяручы з сабой на памятку па жменьцы сена, на каторым ляжала Дзіцятка.