№ 5 (699) за травень 2024 г.
Беларусь - Амэрыка: лёсы землякоў
Мікола Прускі (1927 - 2014) - грамадзкі дзеяч, выдавец і рэдактар
Беларускі культурніцкі й грамадзкі дзеяч, выдавец і рэдактар Мікола Прускі нарадзіўся 1 студзеня 1927 г. у вёсцы Мікалаеўшчына (цяпер Стаўбцоўскі раён Меншчыны), у сям’і настаўніка. Ягоная маці была стрыечнай сястрой народнага паэта Беларусі Якуба Коласа. Пасьля прыходу Саветаў, напачатку 1941 году, бацька Міколы Прускага, Юры, па даносе быў арыштаваны. Сям’ю пазбавілі жытла, і яна апынулася на вуліцы. На дапамогу прыйшоў малодшы брат Якуба Коласа, Міхась (Антось Галіна), які пасяліў іх на сваім хутары. Але, дзякуючы ў тым ліку намаганьням Якуба Коласа, празь нейкі час бацька М. Прускага быў адпушчаны на свабоду.
Падчас Другой сусветнай вайны бацька Міколы Прускага працаваў у беларускай сямігадовай школе настаўнікам матэматыкі, і перад вяртаньнем Саветаў у 1944 годзе ён быў вымушаны зь сям’ёй пакінуць Беларусь і перабрацца на Захад, ведаючы, як трактуюць людзей, што прыцягвалі калісьці ўвагу НКВД, былі пад арыштам, і працавалі пад нямецкай акупацыяй.
У Нямеччыне Мікола Прускі разам з бацькамі апынуўся ў лягеры для перамешчаных асобаў (ДП) у Мітэнвальдзе. Там Мікола далучыўся да беларускага нацыянальнага руху сярод ДП. Падчас свайго побыту ў Нямеччыне Мікола пачаў выдаваць часапіс для моладзі “Вясна”, а ў 1949 годзе ён апублікаваў свае вершы ў беларускім эміграцыйным часапісе “Баявая Ўскалось”.
У 1950 годзе Мікола Прускі перабраўся ў Злучаныя Штаты. Ён асяліўся ў Дэтройце, штат Мічыган. Ягонай асноўнай прафэсіяй стала друкарская справа, ён займаўся друкаваньнем каштоўных папераў.
Ад самага пачатку жыцьця ў Амэрыцы Мікола Прускі далучыўся да беларускіх нацыянальных арганізацыяў, быў актыўным сябрам Беларуска-Амэрыканскага Задзіночаньня (БАЗА), уваходзіў у кіраўніцтва Дэтройцкага аддзелу БАЗА. У 1960—1970-х гг. ён быў актывістам Беларуска-Амэрыканскага Рэспубліканскага Клюбу ў Дэтройце.
Напачатку 1950-х гадоў Мікола Прускі заснаваў уласнае выдавецтва і набыў для яго ўсё неабходнае друкарскае абсталяваньне. Начале выдавецтва М. Прускі выдаў дзясяткі беларускіх кнігаў, у тым ліку выданьняў, падрыхтаваных супольна зь Беларускім Інстытутам Навукі й Мастацтва (БІНіМ). Менавіта з друкарні Міколы Прускага выйшла большасьць выданьняў БІНіМу. М. Прускі публікаваў літаратурныя творы пісьменьнікаў Беларусі й эміграцыі, публіцыстычныя і літаратуразнаўчыя артыкулы, успаміны і нарысы пра дзеячоў навукі, культуры, літаратуры і мастацтва. Акрамя гэтага Мікола Прускі быў рэдактарам і выдаўцом пэрыядычных выданьняў “Беларускі Сьвет” (1971—1989) і “Беларускі Дайджэст” (ад 1993 г.). У часапісе “Беларускі Сьвет” ён зьмяшчаў фатаздымкі Беларусі з розных часоў, тэксты і ноты беларускіх песень, узоры нацыянальнага арнамэнту. Да некаторых нумароў выйшаў дадатак “Думкі й погляды”.
Напачатку 1990-х гадоў Мікола Прускі быў кансультантам па Ўсходняй Эўропе ў амэрыканскай арганізацыі International Aid Inc. Ён таксама займаўся арганізацыяй дапамогі для беларусаў, што пацярпелі ад наступстваў Чарнобыльскай аварыі. Ад 1991 г. Мікола Прускі асабіста набываў і прывозіў у Беларусь гуманітарную і мэдычную дапамогу. Ён заўсёды адгукаўся на патрэбы разнастайных культурніцкіх і гуманітарных праектаў, быў арганізатарам збору сродкаў на будаўніцтва Беларускага музэю ў Гайнаўцы (Беласточчына).
Памёр Мікола Прускі пасьля цяжкой хваробы 22 студзеня 2014 году і пахаваны ў Грэнд-Рэпідс (Мічыган) на могілках Graceland Memorial Park.
У альманаху “Запісы БІНіМ” № 40 (2018) былі апублікаваныя ўспаміны Веры Прускай (жонкі М. Прускага).
Віталь ЗАЙКА
