№ 9 (703) за верасень 2024 г.
Адзначэньне Дня Аднаўленьня Незалежнасьці Беларусі 25 Жніўня
У нядзелю 25 жніўня 2024 году ў грамадзкай залі пры Саборы Сьв. Кірылы Тураўскага ў Брукліне адбылося адзначэньне адной з найважнейшых датаў сучаснай беларускай гісторыі – Дня Аднаўленьня Незалежнасьці. У гэты дзень, 25 жніўня 1991 году, тагачасны Вярхоўны Савет тагачаснай БССР прыняў пастанову аб наданьні канстытуцыйнай сілы Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі. У юрыдычным сэнсе і па канонах міжнароднага права Беларусь тым самым узяла сабе права будаваць незалежную дзяржаву і карыстацца ўсімі належачымі ёй атрыбутамі. Гэтае права было неўзабаве прызнанае дзяржавамі сьвету, якія заявілі аб прызнаньні незалежнай Рэспублікі Беларусь. Першай сярод іх была Польшча, затым балтыйскія краіны і пасьля новаўтвораныя Ўкраіна, Расейская Фэдэрацыя й іншыя краіны былога СССР, і затым усе краіны сьвету.
Гэтая дата замоўчваецца ў сучаснай Рэспубліцы Беларусь, як і наагул усё, што папярэднічала і адбывалася ў часы аднаўленьня незалежнасьці Беларусі ў 1991 годзе. Але на самой справе менавіта гэтая падзея стала падвалінай утварэньня незалежнай Рэспублікі Беларусь, і таксама зрабіла мажлівай пасаду прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ды розныя іншыя атрыбуты сувэрэннай дзяржавы.
Часта можна было чуць, што незалежнасьць звалілася беларусам зь неба. З аднаго боку, тут ёсьць каліўца праўды, бо значная частка насельніцтва Беларусі, што дзесяцігодзьдзямі русыфікавалася й асымілявалася ў расейскае культурнае поле, была негатовая да такіх радыкальных зьменаў, як незалежнасьць краіны. І таму рэальнай альтэрнатывай незалежнасьці магла стаць інкарпарацыя ў Расейскую Фэдэрацыю, на якую з ахвотай пайшлі б, і нават пабеглі б, камуністычныя кіраўнікі тагачаснага ўраду БССР. І вось дзеля гэтага, з другога боку, можна аўтарытэтна і абгрунтавана сьцьвярджаць, што незалежнасьць Беларусі 1991 году стала вынікам тытанічнай ахвярнай і эфэктоўнай працы беларускіх адраджэнцаў – групы дэпутатаў Беларускага Народнага Фронту, іншых дэпутатаў дэмакратычнай скіраванасьці і шырокіх колаў актывістаў ды звычайных грамадзянаў, якія ўбачылі сваю будучыню менавіта ў новай, незалежнай Бацькаўшчыне.
Як вядома, у жніўні 1991 году ў Маскве адбыўся дзяржаўны перакул кансэрватыўных камуністычных сілаў, якія плянавалі спыніць працэс дэзынтэграцыі і распаду Савецкага Саюзу – дзяржавы, што сталася вынікам утапічных праектаў, тэрору і беспрэцэндэнтных рэпрэсіяў і пакутаў мільёнаў людзей. Гэтае велізарные пачварнае дзяржаўнае стварэньне мела ногі з гліны, якія пачалі раскрышвацца, як толькі паслабілі тэрор і рэпрэсіі, а народы пабачылі для сябе іншы, самастойны шлях жыцьця. Змоўшчыкі-цьвердалобыя камуністы, пацярпеўшы паразу, толькі паскорылі працэсы распаду. І вось пасьля паразы той змовы, на запатрабаваньне Беларускага Народнага Фронту была скліканая нечарговая сэсія Вярхоўнага Савету Беларусі. Абсалютную бальшыню там складалі камуністы, але парлямэнцкай меншыні, фракцыі БНФ, удалося пераканаць інэртную, а таксама перапалоханую большасьць камуністаў у тым, што справы краіны можна вырашаць найэфэктоўна толькі самым беларусам. Дзеля гэтага дэпутацкая меншасьць начале з дэпутатам і кіраўніком БНФ сп. Зянонам Пазьняком дамаглася, каб Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце БССР была нададзеная сіла канстытуцыйнага закону. Гэта было нялёгка, але гэта было зроблена – і на мапе сьвету зьявілася незалежная Рэспубліка Беларусь. Рэшта, як кажуць – ужо гісторыя.
Напачатку імпрэзы перад прысутнымі выступіла Старшыня Галоўнай управы БАЗА сп-ня Натальля Федарэнка. Яна павіншавала прысутных са знамянальнай датай 25 жніўня і адзначыла, што гэта вельмі важнае сьвята, якое набывае асаблівую актуальнасьць у нашыя часы, калі незалежнасьць нашай Бацькаўшчыны знаходзіцца пад пагрозай. “Рух за незалежнасьць дасягнуў перамогі. Дэпутаты Незалежнасьці сталі прадаўжальнікамі справы лідараў БНР і ўсіх змагароў за незалежную Беларусь. І сёньня, калі, нягледзячы ні на што, беларусы імкнуцца вырвацца з кіпцюроў расейскай імпэрыі, гэтая дата паказвае, што перамога магчымая, і што змаганьне прыносіць плён”.
Затым зь невялікім рэфэратам пра перадумовы й ход падзеяў у падрыхтоўцы аднаўленьня незалежнасьці Беларусі ў жніўні 1991 году выступіў сябар Галоўнай управы БАЗА і прадстаўнік газэты “Беларус” сп. Міхась Чаропка. Прамоўца спыніўся на стане справаў у Беларусі напрыканцы існаваньня Савецкага Саюзу, адзначыў важнасьць Дэклярацыі аб сувэрэнітэце 27 ліпеня 1990 году як падмурку сувэрэннасьці, якая пазьней набыла сілу канстытуцыйнага закону і мела той статус ажно да прыняцьця Канстытуцыі Беларусі ў сакавіку 1994 г. У першым артыкуле Дэклярацыя абвяшчала дзяржаву, якая “...ўсталявана на аснове ажыццяўленьня беларускай нацыяй яе неад’емнага права на самавызначэньне, дзяржаўнасьці беларускай мовы, вяршэнства народу ў вызначэньні свайго лёсу”. Затым, пасьля паразы камуністычнага путчу, надыйшоў ключавы момант – ужо гатовая Дэклярацыя павінна была стаць практычным начыньнем для стварэньня сапраўднай, а не савецка-бутафорскай, дзяржавы. Дэпутаты Незалежнасьці кіраваліся ня толькі палітычнымі аспэктамі, але і глыбокім разуменьнем свабоды, самастойнага шляху разьвіцьця краіны. Цяпер тыранія Лукашэнкі вынішчае ўсё, што было дасягнута ў тыя дні, але рашучыя і мужныя людзі, як некалі тыя дэпутаты, працягваюць змаганьне, і сьведчаньне гэтаму – уздым 2020 году, беспрэцэдэнтная для нашай гісторыі падзея, або нават цэлы пэрыяд часу. І цяпер мы ўсе мусім працаваць на карысьць Бацькаўшчыны, а найперш – яднацца, каардынаваць свае дзеяньні, гуртаваць сілы.
З прывітаньнем да прысутных таксама выступіў старшыня Беларуска-Амэрыканскага Згуртаваньня “Пагоня” сп. Віталь Зайка. Ён прывітаў прысутных і адзначыў, што дата 25 жніўня 1991 году стала падзеяй, якая практычна ажыцьцявіла ўтварэньне незалежнай Беларусі, забясьпечыла праўныя юрыдычныя падваліны яе. Але часьцяком слова “незалежнасьць” застаецца абстрактным, і для нас важна прамаўляць ягонае значаньне, паказваць яго сілу. Як гэта рабіць? Унівэрсальнай адзінкай вымярэньня важнасьці й эфэктоўнасьці грамадзкага паняцьця ёсьць чалавечае жыцьцё. Дык вось колькі чалавечых жыцьцяў выратавала Беларуская Незалежнасьць? Колькі беларускіх людзей не загінулі ў авантурах Расеі: на зямлі Абхазіі, у дзьвух чачэнскіх войнах, у агрэсіі супраць Грузіі (2008 г.) й Украіны (2014 г.), у авантурах у Сірыі й Афрыцы, і нарэшце, у адкрытай вайне супраць братняй Украіны? Колькі дзяцей, жанок і старых не аплаквалі страту сына, брата, бацькі? Мы можам і мусім больш рашуча і ўпэўнена гаварыць пра гэта. Мы мусім падкрэсьліваць, што менавіта ў незалежнай краіне, без адчуваньня ўласнай другаснасьці, падпарадкаванасьці, людзі Беларусі змогуць рэалізаваць сябе, сваю творчую патэнцыю, якая ва ўсіх народаў падпітваецца выразнымі патрыятычнымі пачуцьцямі. Яны ня будуць закладнікамі чужой волі й ахвярамі чужынскіх плянаў і пралікаў, як шмат разоў бывала ў мінулым. І тое, што было запачаткавана 25 сакавіка 1918 году, і было працягнута 25 жніўня 1991 – ёсьць зарукай таму.
Затым прысутныя глядзелі дакумэнтальны фільм пра падзеі жніўня 1991 году, падрыхтаваны “Радыё Свабода”.
З прывітальным словам выступілі таксама радная Рады БНР сп-ня Ганна Сурмач і амэрыканскі вайсковец і беларускі патрыёт сп. Зьміцер Левіт. Яны павіншавалі прысутных і ў сваіх выступах падзяліліся ўспамінамі пра падзеі 15 жніўня 1991 г. і падкрэсьлілі важнасьць гэтай даты.
Затым прысутныя мелі мажлівасьць знаёміцца бліжэй і калегавацца зь землякамі-беларусамі пры каве і пачастунках.
Віталь ЗАЙКА
