E-KRAMA.COM - нашая старонка ў Нью-Ёрку

Электронная крама <> Бюлетэнь "Весткі й Паведамленьні" <> Альманах "Беларус" <> Архіў газэты "Беларус"
Галоўная Навіны Абвесткі Крама "Весткі й Паведамленьні" "Рубікон" Альманах "Беларус" Архіў газэты "Беларус" Кантакты Member Login

 


№ 10 (704) за кастрычнік 2024 г.


 Музэі сьпішуць у архіў?

      Мы жывем у цікавы час. Сярод кардынальных зьменаў, праз якія бадай што незаў­важна для большасьці насельніцтва праходзіць грамадзтва ў краінах Вольнага Сьвету, можна назваць пашырэньне “дабрабыту празь дзяржаву” (welfare state), рады­кальны перагляд “буржуазных” нормаў, датычных сям’і й міжполавых стасун­каў. Замест сацыяльнага інтэграваньня ўсіх этнічных і расавых групаў ўводзіцца новая партыкулярызацыя і новая гіерар­хія, у якой большасьць грамадзтва аб’яў­ляецца маргіналамі, за кошт якіх пля­ну­ецца выбудоўваць сьветлую буду­чыню для разнастайных меншыняў, фа­вары­заваных прагрэсіўнымі элітамі. 

      Пад зьмены трапіла літаральна кож­ная дзялянка грамадзкага жыцьця і кож­ная грамадзкая інстытуцыя. Ад канцэп­таў панаваньня законаў і абароны су­вэрэнітэту да канцэптаў аб’ектыўнасьці досьледаў гісторыі й бесстароннасьці журналісцкай працы – усё падлягае ця­пер зьменам, стаўляецца дагары на­гамі. Гэта адбываецца ціха, паволі, бяз маса­вых абмеркаваньняў і народных рэ­фэ­рэндумаў. У падступным працэсе пе­ра­гляду і перайначваньня абсалютна ўсіх каштоўнасьцяў грамадзтва ак­тыўна ўжываюцца патэтыч­ныя заклікі, гнеўныя абвінавач­вань­­ні, замоўчваньні, утой­вань­­ні, паў­праўда, інсінуацыі. 

      Сярод інстытуцыяў, што пад­палі пад гэты накат кар­ды­наль­ных зьменаў, апынуліся та­кія, здава­лася б, далёкія ад па­літыкі й “зло­бы дня” ўстановы як му­зэі. Мес­цы захаваньня і экспа­наваньня набыткаў куль­туры і навукі не па­зьбеглі ра­дыкаль­най трансфар­мацыі, а шмат якія – нават былі зьлік­віда­ва­ныя.

      У сьвятле лявацкіх тэоры­яў пра каляніялізм усе этнагра­фіч­ныя музэі й экспазіцыі аўта­матычна трапляюць у катэгорыю “ня­чыстых”. Аргуманты – ад “эксплюа­та­цыі”, “не­зда­ровай аб’ектыфікацыі” прадстаў­ні­коў калянізуемага этнасу і яго куль­ту­ры, да таго, што любы спосаб атры­мань­ня адпаведных экспанатаў ня можа быць прызнаны законным, бо ту­быльцы нібыта ня ў стане зразумець, што гэта – страта культурных багаць­цяў, не арыен­туюцца ў коштах і г. д. Дадатковай аргу­мэнтацыяй зьяўляецца наяўнасьць ся­род экспанатаў чалавечых парэшткаў, пахавальных і сакральных начыньняў. Тут хіба больш глузду, але ўсе роўна ра­шэньні выносяцца вузкім колам адміні­стратараў, без шырокай дыскусіі й аб­меркаваньня. Затое ўсё гуч­ней галасы “абурэньня” тым, што ў му­зэях неда­стат­кова твораў расавых і LGBTQIA+  мяншыняў.

      Таксама далучацца і дзяржава – у ЗША быў прыняты заканадаўчы акт пра абарону і вяртаньне пахаваньняў ін­дзейцаў (Native American Graves Pro­tection and Repatriation Act, NAGPRA). Але як пры гэтым ня ўспомніць словы Рональда Рэйгана пра страх ад таго, калі дзяржава вырашае ўмяшацца і дапамаг­чы. Дзеля шчыраваньня прагрэсістаў і бюракратаў апошнім часам зачыніліся Музэй Чалавецтва і Этнаграфічны Му­зэй Гантэра ў Лёндане. Музэй Чалавека ў Парыжы, закрыліся экспазыцыі ў Му­зэях Піт Рывэрса ў Оксфардзе, у Бэр­лін­скім Этнаграфічным Музэі. У ЗША ах­вярамі новых рэгуляцыяў сталі экспазы­цыі пра індзейцаў у Амэрыканскім Му­зэі Прыродазнаўства (AMNH) у Нью-Ёрку, у Музэі Фільд у Чыкага, Музэі Пі­бады пры Гарвардзе, Музэі Мастацтва ў Кліўлэндзе ды ў шэрагу іншых.

      Асобна стаіць пытаньне “рэпатрыя­цыі” экспанатаў. Канешне, шмат хто чуў пра патрабаваньні Грэцыі аб вяртаньні Мармуроў Эльджына – рэльефаў з Ак­ропалю ў Атэнах, вывезеных у Англію напачатку 19 ст., або пра патрабаваньні Эгіпту пра вяртаньне муміяў і саркафа­гаў з музэяў сьвету, Нігерыі – пра вяр­таньне Бенінскіх бронзавых скуль­пту­раў. Музэй Штату Нью-Ёрк у Олбані ўжо зьвярнуў розным індзейскім “нацы­ям” каля 30% сваіх індзейскіх экспазы­цыяў, шэраг экспанатаў быў перададзе­ны прадстаўнікам плямёнаў з Амэры­канскага Музэю Прыродазнаўства ў Нью-Ёрку. Экспанаты называюць “скра­дзенымі”, нават калі ў большасьці зада­кумэнтавана законнае набыцьцё або да­нацыя аб’ектаў, а доказаў крадзяжу не прыводзіцца. Плямёны нават робяцца музэйшчыкамі – так, Музэй Паўночнай Арызоны ў Флагстафу пастанавіў, што ўсе экспанаты для іх мусяць быць абра­ныя прадстаўнікамі плямёнаў. Рэгуля­цыі тычацца нават мастацкіх твораў су­часных індзейцаў, што іхнае экспана­ваньне мусіць быць узгодненае з кіраў­ніцтвам плямёнаў.

      Выказваньні на гэты конт дырэк­та­ра Амэрыканскага Музэю Прырода­знаў­ства (АМНГ) пра тое, што музэі ня мо­гуць заставацца нязьменнымі, тры­маць тыя самыя рэчы і ня ўлічваць “па­вевы часу” нагадваюць тэмы з раману Дж. Ор­ўэла “1984”. Падаецца, што най­іс­тот­ная функцыя музэяў акурат і ёсьць – за­хаванне, абароненасьць ад “павеваў”.

      Ужо чуюцца галасы пра перадачу сакральнага мастацтва ў тыя месцы, адкуль яны былі ўзятыя: іконы й выявы Раньняга Адраджэньня з Луўру і Гале­рэі Ўфіцы – у касьцёлы Флярэнцыі, драўляныя ідалы (да іх могуць дакра­нац­ца толькі жрацы!) племю зуні з Му­зэю Ке-Бранлі ў Парыжы – у рэзы­дэнцыю ў Нью-Мэксыка, ды інш.

      Як пасьля дабрацца да тых экспа­на­таў? Колькі школьных экскурсіяў змо­гуць іх наведаць? Ці будуць у касьцёлаў і плямёнаў сродкі й спэцыя­ліс­ты для адпаведнага заха­вань­ня і кансэрвацыі тых аб’ек­таў? Ці ня трапяць зьвернутыя Бенін­скія бронзы ў калекцыі ніге­рый­скіх алігархаў? Ці ад­шука­юцца наагул тыя экспа­на­ты празь 10-20 год? Такія пы­таньні нават і ня ставяцца, бо ходзіць жа пра “сацыяльную/ раса­вую/ гіс­та­рычную спра­вядлі­васьць”. У вы­ніку церпіць ка­нешне ж не адмі­ністратар, не бюракрат. Церпіць школьнік, студэнт, звычайны на­ведваль­нік, усе мы як жыхары гэтае плянэты.

      Што ў рэшце рэшт атрым­лі­ваецца — пад пытаньне трап­ляе сам канцэпту музэю з Эпохі Ась­веты, канцэпт захаваньня для буду­чыні тых аб’ектаў, якія па вы­значэньні зьяў­ляюцца рэдкімі й пахо­дзяць з далё­кіх і/або этнічна адрозных мясьцінаў, бо хто ж (пакуль) будзе зьмяшчаць у музэй звычайныя і агульна распаўсю­джаныя рэчы. Яны даюць нам уяўленьне пра да­сягненьні людзей, зь якімі мы не­зна­ёмыя і пра якіх мала ве­даем – і праз гэта яны робяць нас больш уважлівымі й паважлівымі да іншых культураў, больш адкрытымі й тале­рантнымі, больш ча­лавечнымі.

      Як і чаму гэта стала камусьці пера­шкаджаць – задумаемся пра гэта. 

Віталь ЗАЙКА